Vergeten oorlog

Al even terug uit Spanje, en dan mag het niet verbazen dat mijn eerste post na drie weken ontkoppeling aan dat even schitterende als ondoorgrondelijke land is gewijd. Een land dat de Europese geschiedenis in vele opzichten heeft getekend en bepaald. En dan heb ik het even niet over de vijf slaapverwekkende tourzeges van Induraín of de recente Europese triomftochten van FC Barcelona.

Zeventig jaar geleden (op 18 juli 1936, om héél precies te zijn) ontbrandde de Spaanse Burgeroorlog die het land drie jaar en een slordige 500.000 doden later met een dictatuur van bijna veertig jaar zou opzadelen. Buiten Spanje intussen een vergeten conflict, binnen Spanje vooral een verdrongen conflict. Na de dood van Franco bleven zuiveringen van het militaire en bestuurlijke apparaat uit, de kerk (één van de grootste aanjagers van de burgeroorlog) werd al helemaal ongemoeid gelaten en tienduizenden slachtoffers aan Republikeinse zijde (tenslotte aanhangers van de rechtmatig verkozen regering) bleven naam- en spoorloos achter in godvergeten massagraven. Pas nu, anno 2006 en onder druk van de publieke opinie, krijgen hun nabestaanden enige vorm van eerherstel (en financiële tegemoetkoming). Meer over de Spaanse pogingen om met het verleden in het reine te komen, vindt u op deze website.

Dat er buiten Spanje nog nauwelijks over de Spaanse Burgeroorlog wordt gerept, is zonder meer een gemiste kans om de verdere ontwikkelingen in de Europese geschiedenis – inclusief het heden - beter te begrijpen. De fascistische falanxen van Franco werden bijgesprongen door Duitse en Italiaanse troepen en vliegtuigen. Vooral Hitler zag de kans schoon om zijn fonkelnieuwe Luftwaffe gevechtservaring te laten opdoen, met Guernica als trieste uitschieter: voor het eerst in de geschiedenis werden burgers bewust met bommen bestookt. Uit het onschuldige bloed van Guernica zou Picasso evenwel één van de meest emblematische kunstwerken uit de geschiedenis puren: een aanklacht tegen de waanzin die moeiteloos op het huidige Libanon kan worden getransponeerd.

Vanuit heel Europa streken jonge idealisten in Spanje neer om de wettelijk verkozen regering in haar strijd tegen het fascisme bij te springen. Ze werden ondergebracht bij de Internationale Brigades die – ondanks hun inferieure bewapening – de troepen van Franco verbeten weerwerk boden. Onder hen, eminente schrijvers zoals Ernest Hemingway, George Orwell en André Malraux. Het mocht niet baten: Rusland staakte elke steun aan de Republikeinen toen bleek dat de anarcho-syndicalisten de bovenhand in het linkse kamp dreigden te krijgen, terwijl Engeland en Frankrijk laf wegkeken onder het mom van de appeasement politiek die iets later ook Tsjechoslovakije zuur zou opbreken. Franco’s weg naar Madrid en Barcelona was gebaand, en die naar de Tweede Wereldoorlog lag intussen helemaal open. In die zin mag de Spaanse Burgeroorlog een kantelmoment in de Europese geschiedenis heten: had democratisch Europa zich destijds krachtdadig achter de Spaanse regering geschaard, was de Tweede Wereldoorlog misschien nooit uitgebroken en zou ook de holocaust nooit hebben plaatsgevonden. En dan zaten we nu ook niet opgescheept met dat onontwarbare kluwen in het Midden-Oosten. I know, I know: if my aunt had a moustache, she’d be my uncle.

Meer lees-, kijk- en luistervoer over dit immens ingewikkelde conflict:

• L’Espoir – André Malraux (1937)
• Homage to Catalonia – George Orwell (1938)
• For whom the bell tolls – Ernest Hemingway
• Blood of Spain, an oral history of the Spanish civil war – Ronald Fraser (1979) – Nauwelijks nog te vinden, maar bloedstollende lectuur
• Land and Freedom – Ken Loach (1995) – Zondag 30 juli 2006 op Canvas, vooral niet missen !
• Morning poem – uit Todos Os Mundos (van de Galiciër Carlos Nuñez - fraaie ode aan de Ierse strijders in de Internationale Brigades, hier klikken om te beluisteren)

¡No pasarán!