Don't fence me in

«Good fences make good neighbours», zo houdt een oud Engels spreekwoord voor. Oud, inderdaad, en bovendien hopeloos achterhaald in dit tijdperk van atomisering, cocooning en overfencing waarin we onze buren niet meer willen kennen en hooguit naast ons dulden. Wat meteen ook een oud Nederlands spreekwoord naar de storthoop van de taal verwijst: “Liever een goede buur dan een verre vriend”. Geen ijl gezwets mijnerzijds: mijn jongste zoontje heeft een speelkameraadje wiens vader fortuinen verdient met het plaatsen van ondoordringbare omheiningen, hekken en afsluitingen. Of hoe sommigen een rijkelijk slaatje kunnen slaan uit de territoriumdrift en existentiële bezitsangst van de modaal tot bovenmodaal verdienende Belg.

Komt me uitgerekend nú een hooggeleerde professor uit Leuven aandraven met een studie die aantonen zou dat mensen vroeger met pensioen willen gaan omdat hun buren meer succes en poen hebben.

¿Que? Ik verklaar me nader, en wel aan de hand van een synopsis van de bovengenoemde studie.

Afgunst ten aanzien van onze buren. Niet kunnen verdragen dat een ander wat meer succes heeft en daardoor meer verdient. Dat is de reden waarom we bereid zijn om alsmaar harder te werken, waardoor we alsmaar ongelukkiger worden en eens de vijftig voorbij snakken naar ons pensioen. Antoon Vandevelde, professor wijsbegeerte en economie aan de KU Leuven, over de relatie tussen welvaart en geluk (De Morgen, 14/01/2005).

Deze lapidaire samenvatting doet allicht onrecht aan de ernst waarmee deze studie ongetwijfeld werd uitgevoerd, maar toch. Keeping up with the Jones’s als ultieme materialistische drijfveer die uiteindelijk tot burnout en vervroegde uitstap leidt, het lijkt me net iets té simplistisch om van een nuttige bijdrage tot het pensioendebat te kunnen gewagen.

Maar laten we professor Vandevelde zelf even aan het woord, zodat hij het één en ander kan bijstellen en nuanceren.

“Werken op zich maakt niet ongelukkig. Het is veeleer zo dat afdanking en werkloosheid mensen ongelukkig maken. Dat is een wonde die nooit meer echt geneest. Werkloosheid tast het zelfrespect van mensen aan. Ze dragen dat hun hele leven mee, ook al vinden ze na een tijdje toch weer een job. Wat ons daarentegen wél ongelukkig maakt, zijn de mensen om ons heen. Mensen vergelijken zich met andere mensen. Ze hebben het moeilijk wanneer hun buurman iets meer heeft. Wanneer ze zien dat hun buurman door harder te werken meer verdient, gaan ze zijn voorbeeld volgen. Daardoor raakt de balans tussen vrije tijd en werken uit evenwicht en worden ze ongelukkig. En wanneer mensen zó hard werken dat ze gezin, vrienden en verenigingsleven verwaarlozen, zorgt dat wel voor meer economische groei, maar het maakt hen ook ongelukkiger. Want een goede familiale situatie en goede sociale relaties met vrienden en buren zijn van het grootste belang voor ons geluk.”

Hmmm. Waarheden als koeien, maar ook een staaltje open-deuren-intrappen waarvoor je je schouders ophaalt wanneer een welzijnswerker, dominee of pastor er zich aan bezondigt. Van een professor uit Leuven verwacht je toch iets meer intellectuele diepgang.

Hoe dan ook, wanneer de gedachtegang van professor Vandevelde hout snijdt, zal ik nog héél lang stikjaloers moeten zijn op die buurman van me. Die is namelijk bovenbaas van één van de grootste distributiebedrijven in België, en ik zal mijn huidige loopbaan minstens twintig keer moeten overdoen om maar enigszins in de buurt van zijn inkomensniveau te geraken. En toch: we lopen elkanders tuin gewoon binnen. No fence. No offence. En zo hoort het.